Hulp voor naasten
Familie en mantelzorg in de psychiatrie
Minters Mantelzorg heeft een speciale uitgave van haar tijdschrift voor mantelzorgers. Deze uitgave gaat over de mantelzorg en de GGZ. Wat kom je tegen als je (meestal langdurig) mantelzorger bent van een psychiatrisch patiënt? Onderstaand een wat langere versie van het gepubliceerde artikel.
“Nieuwe batterijen voor de luidspreker in de muur”
Marianne Verhoeff heeft een praktijk voor Lichaamsgerichte therapie. Zij vertelt aan de hand van verhalen uit haar praktijk over de impact die een psychiatrisch patiënt heeft op het hele gezin.
“Het valt dit jaar reuze mee hoor. Mijn broer heeft nog maar twee psychoses gehad.” Aan het woord is Carolien (32) over haar zes jaar oudere broer, die op zijn 23ste zijn eerste psychose kreeg. Hij kwam terecht in een gesloten inrichting. Steeds waren er andere hulpverleners die hem niet goed kenden, de situatie daardoor niet konden inschatten en er was de voortdurende angst dat hij zelfmoord zou plegen.
Wilma (51), over haar moeder. “Als ik bij haar in het verpleeghuis op bezoek ga, klaagt ze over de luidspreker in de muur, die haar allerlei opdrachten geeft. En over de verpleging, die haar bedorven voedsel laat eten. Dat herinnert me aan vroeger. Mijn moeder zat de hele dag met de gordijnen dicht, vriendinnen konden niet langs komen. En toen ik een jaar of 6 was, deed ze regelmatig haar “wegloopjurk” aan. Een bloemenjurk met een zwarte ceintuur. Ik kon haar niet tegenhouden. En was doodsbang”.
Dit zijn voorbeelden van verhalen uit mijn praktijk. Een psychiatrische patiënt drukt ongewild een groot stempel op het leven van de betrokken familieleden. Vaak is sprake van een langdurige mantelzorgsituatie.
Carolien vertelt verder: “Ik was net 17, volop aan het feesten met mijn vriendinnen. Tot mijn broer werd opgenomen. In een gesloten inrichting. Van de ene op de andere dag was ik mijn sterke, oudere broer kwijt. De broer die mij altijd beschermde. Ik moest er nu voor hem zijn. En voor mijn moeder. Voor feesten was geen plaats meer. Mijn vriendinnen wisten niet hoe ze er mee om moesten gaan. Ik was in één klap volwassen. Ik heb toen het besluit genomen dat ik sterk moest zijn en niets nodig had.”
Bij Wilma ging het flink mis toen ze al een eigen gezin had. Haar vader had tot dan toe voor haar moeder gezorgd. “Toen hij een beroerte kreeg, ging dat van de ene op de andere dag niet meer. Ook werd toen duidelijk hoe slecht moeder er aan toe was. Beide weigerden te eten, en weigerden ook alle hulp. Voor de crisisopvang ging het nog niet slecht genoeg… dat kon pas toen vader 41 kg woog”. Wilma kon al die tijd niet anders dan dweilen met de kraan open. Nog wat jaren later - toen ze vanwege een reorganisatie op haar werk ontslagen werd - kwamen herinneringen aan haar verleden weer boven.
Het zijn allebei verhalen van sterke vrouwen. Het duurde bij mij een tijdje voor ik gevoel kreeg van de enorme impact van deze situaties op hun leven. Bij mij sloeg het in als een bom toen Carolien zei: “het valt reuze mee dit jaar.” Op dat moment realiseerde ik me pas dat het voor haar nooit stopt. Ik merk dat het verlichting geeft bij haar als ik dat zeg. Dat gezien wordt en erkend wordt dat het een zware last is en dat er geen makkelijke oplossingen zijn. Want hoe gaat het als haar ouders ouder worden? Als vanzelfsprekend neemt haar moeder aan dat zij nog meer zorg voor haar broer op zich neemt.
In mijn praktijk voor Lichaamsgerichte Psychotherapie onderzoeken we hoe deze situatie effect heeft op iemands leven. Toen, maar ook nu nog. De situatie is niet te veranderen, de manier waarop je er mee omgaat en de keuzes die je daarin maakt, kan wel verschil uitmaken. Daarvoor is zelfinzicht nodig en bewustzijn over de gezinsdynamiek.
Op het moment dat er crisis is, heeft ieder zijn eigen manier om daarin te overleven. Deze beide vrouwen hebben gekozen voor doorgaan, zichzelf wegcijferen en veel verantwoordelijkheid nemen. In het lichaam vind je dat onder andere terug in de vorm van schouder- en nekklachten.
Bij de keuzes die gemaakt worden, speelt de gezinsdynamiek een grote rol. Bij Carolien was vader emotioneel niet aanwezig en ging moeder op haar leunen. Ook belde haar broer vaak als eerste naar haar. Waar hij voorheen haar beschermde, is zij dat naar hem gaan doen. Wilma had wel oudere broers, maar die gaven niet thuis. Dus is zij het alleen gaan doen. Door die patronen inzichtelijk te maken, ontstaat er een keuze mogelijkheid.
Ook komt er ruimte om de emoties van toen te verwerken. Hoe het is om de zus te zijn van een psychotische broer, of de dochter van een moeder met schizofrenie. Te mogen erkennen, boos te zijn, verdrietig te zijn over hoe dat jouw leven heeft beïnvloed. En misschien nog wel het meest pijnlijk: hoeveel je van de vreugde en plezier van het leven gemist hebt.
In de begeleiding wil ik dat mijn cliënten ontdekken waar ze over hun eigen grenzen gaan uit loyaliteit aan het gezin van herkomst. Kinderen nemen taken over van hun ouders als ouders er niet toe in staat zijn, vanuit de onbewuste hoop of verwachting daar liefde en erkenning voor terug te krijgen. Dat is wat iemand dan in zijn volwassen leven blijft herhalen. Ook in andere relaties.
Door daar inzicht in te krijgen en dat ook lichamelijk te doorvoelen en verwerken, ontstaat er ruimte voor een meer vrije keus. Want het is niet vanzelfsprekend dat de zus voor haar broer moet gaan zorgen.
In de begeleiding zoek ik ook lichtheid. Zo werd het voor Wilma makkelijker communiceren met haar moeder toen ze stopte met haar moeder te overtuigen dat er geen luidspreker zat in de muur. Op het moment dat haar moeder vertelde dat de luidspreker al even kapot was, gaf Wilma als antwoord: “ik denk dat de batterijen leeg zijn. Ik neem morgen nieuwe voor je mee”.
Wil je weten of ik iets voor je kan betekenen?
Kijk op mijn website bij individuele begeleiding of mail of bel me.
